شاخص Q چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟ پایگاه نشر JCR متعلق به موسسه تامسون رویترز است و اقدامه به پذیرش و نمایه‌کردن مجلاتی ارزشمند می‌کند به همراه موسسه اسکوپوس که آن هم پایگاهی برای نمایه‌کردن مجلات معتبر است در هر سال از شاخصی موسوم به Q برای رتبه‌بندی مجلات و پذیرش مقاله استفاده می‌کنند. شاخص Q با ضریب تاثیر که در بخش قبلی توضیح داده شد، تفاوت‌هایی دارد. در واقع، ایمپکت فکتور یا ضریب تاثیر شاخصی است که تعداد استنادات به مقالات یک مجله را بررسی می‌کند و معیار نسبتا خوبی محسوب می‌شود اما مشکلی هم دارد.
مشکل اینجاست که به کمک ضریب تاثیر نمی‌توان جایگاه یک مجله را در زیرگروه تخصصی آن کشف کرد. پس برای رتبه‌بندی مجلات بنا به تعداد مجله‌های موجود در آن زیرگروه باید به سراغ تعریف شاخص دیگری برویم که به آن Q یا Quartiles گفته می‌شود.
براساس این شاخص که به ۴ دسته Q1، Q2، Q3 و Q4 تقسیم می‌شود، امکان مشخص‌کردن جایگاه هر مجله از بین چهار چهارک موجود در زیرگروه تخصصی‌اش میسر می‌گردد. اگر مجله‌ای بتوانید در بخش اول یعنی چارک نخست و همان Q1 قرار بگیرد، یعنی در بهترین جایگاه در میان مجلات تخصصی زیرگروه خودش قرار گرفته است.
یادتان باشد که شاخص Q فقط از یک تا چهار متغیر است اما ضریب تاثیر از یک-هزارم تا ۳۰ تغییر می‌کند.
برای ضریب‌تاثیر، هر چقدر که اندازه آن بیشتر باشد، ارزش مجله هم بیشتر خواهد بود. برای مجلات JCR و اسکوپوس می‌توانید شاخص Q را بررسی کنید.
برای مجلات JCR باید به پایگاه داده وب آو نالج (web of knowledge) مراجعه نمایید و در بخش journal citation report در بخش مجلات JCR شاهد رنکینگ مجلات باشید. موضوع مجله را تعیین کنید و بعد از مشاهده مجلات آن حوزه با انتخاب JIF Quartile ببینید که رتبه‌بندی مجله‌ها به چه ترتیب هستند.
برای اینکه ببینید مجلات اسکوپوس هم از نظر شاخصQ چه وضعیتی دارند باید به سایت Scimagojr مراجعه نمایید و در بخش journal ranking بعد از تعیین موضوع مورد نظر مجلات شاهد رتبه‌بندی آنها با شاخص Q باشید.
شاخص Q
نحوه بدست آوردن شاخص Q
اگر کمی با مفاهیم آماری آشنا باشید، حتما به خوبی شیوه حساب‌کردن چارک‌ها را می‌دانید. برای تقسیم‌بندی تعدادی داده به چهار قسمت باید مراحل زیر را از سر بگذرانید:
داده‌ها را به ترتیب صعودی تقسیم کنید؛
تعداد داده‌ها را بشمارید و عدد حاصل را بر ۴ تقسیم کنید و اعدادی که در قسمت قبل مرتب شده بودند به ۴ بخش تقسیم نمایید.
این روش برای تقسیم‌بندی ژورنال‌ها هم کاربرد دارد و داده‌های مورد نظر در این کار، همان ضریب تاثیرهای هر مجله هستند. روش دیگری هم برای تقسیم‌بندی مجلات وجود دارد. در این روش باید رتبه هر مجله را در زیرگروه تخصصی آن به تعداد کل مجلات موجود در زیرگروه تقسیم کنید. و عدد حاصل را در نظر بگیرید و با توجه به تقسیم‌بندی‌های زیر جایگاه مجله را مشخص نمایید:
اگر عدد بین ۰ و ۲۵/۰ باشد، مجله Q1 می‌شود.
اگر عدد بین ۲۵/۰ و ۵/۰ باشد، مجله Q2 می‌شود.
اگر عدد بین ۵/۰ و ۷۵/۰ باشد، مجله Q3 می‌شود.
اگر عدد بیش از ۷۵/۰ باشد، مجله Q4 می‌شود.
در این روش هم داده‌ها در واقع همان استنادها یا ضریب تاثیرهای هر مجله می‌توانند باشند.
اهمیت شاخص‌ها و رتبه‌بندی‌ها در چیست؟
رتبه‌بندی مجلات از اقدامات بسیار مهم و ارزشمندی است که کار پژوهشگران و تمام ذی‌نفعان و بازیگران دنیای مقاله‌نویسی را راحت می‌کند. زمانی که می‌خواهید پیرامون یک موضوع پژوهشی انجام بدهید، با وجود رتبه‌بندی‌ها و بررسی ارزش و جایگاه هر مقاله می‌توانید به مطالب و محتوای آن رجوع کنید و کارتان را پیش ببرید.
برای استنادکردن به مقالات دیگران هم می‌توانید میزان اعتبار مقالات را از طریق شاخص‌های مختلفی که نام برده شد، بسنجید. به‌طور کلی، رتبه‌بندی راه و روشی است که نشان می‌دهد، موضوعات و مقالات مختلف در مجلات گوناگون در چه جایگاهی هستند و چطور می‌توانند مرجع و منابع آثار دیگر باشند.